Tanım
Glokom hastalığının takibinde kullanılan fonksiyonel testlerin progresyonu event (olay) ve trend (eğilim) analizleri ile yapılmaktadır. Event analizi herhangi bir değişkenin zaman içerisindeki değişimini dikkate alarak görme alanının her noktasında kötüleşmenin var (olayın olması) veya yok (olayın olmaması) olduğunu bize gösterir. Event analizinde başlangıca göre olay olan noktalar işaretlenerek, varsa kötüleşmenin nerede olduğu görülür.
Glokomda fonksiyonel bir progresyon oluşup o noktada bir event (olay) olabilmesi için retina duyarlılığında öyle bir anlamlı değişim olmalıdır ki, test edilen retina noktasının kısa ve uzun dönem duyarlılık dalgalanmalarından fazla olmalıdır. Ayrıca bu değişimin glokom ve optik disk görünümü ile hemen hemen her zaman uyumlu olması tercih edilir.
Event Analizinin Görme Alanı Çıktısından Bakılması
Event analizini Humphrey görme alanı çıktısında görebilmek için sıklıkla “GPA-Summary” çıktısı kullanılır (Şekil 1). Şekilde görülen 1 ve 2 numaralı testler hastanın yaptığı ilk testlerdir ve bu iki teste referans testler denir. Bundan sonra yapılacak tüm testler referans testler ile karşılaştırılır ve bir event (olay) kriterine rastlanırsa, bu 3 numaralı event analiz penceresinde gösterilir. 3 numaralı event analiz penceresinde gösterilen 4 test soldan sağa sırasıyla gri ton, patern deviasyon, referans testlerden sapma ve event progresyon analiz haritalarıdır.
Şekil 1 – Event analizinin değerlendirilebileceği GPA - Summary görme alanı çıktısı. Referans testi oluşturan ilk iki test üstte (1, 2) görülür. Alttaki event analiz penceresinde (3) ise soldan sağa gri ton, patern deviasyon, referans testlerden sapma ve progresyon analiz haritaları gözleniyor.
Event Gelişimi ve Görme Alanında Gösterimi
Bir retina noktasında event geliştiğinde, bu event, event progresyon analiz haritasında içi boş, yarı dolu veya tam dolu üçgen olarak gösterilir (Şekil 2). Bir noktada eğer ilk kez anlamlı bir değişim gözüküyorsa bu içi boş üçgen (Şekil 2, 1 ile gösterilen içi boş üçgen), eğer aynı noktada bir sonraki testte de aynı anlamlı değişim devam ediyorsa içi yarı dolu üçgen (Şekil 2, 2 ile gösterilen içi yarı dolu üçgen) ve de aynı noktada bir sonraki testte de aynı anlamlı değişim devam ediyorsa içi tam dolu üçgen (Şekil 2, 3 ile gösterilen içi tam üçgen) olarak gösterilir.
Şekil 2 – Ardışık olarak alınmış üç görme alanında bir retina noktasında oluşan hassasiyet kaybının event progresyon analiz haritasında içi boş (1), yarı dolu (2) veya tam dolu (3) üçgenlerle gösterilir.
Event Gelişimi Nedeniyle Oluşan Görme Alanı Uyarıları
Art arda yapılan görme alanlarındaki üç veya daha fazla retina noktasında event oluşumu varsa görme alanı çıktısında “Possible Progression” uyarısı çıkar. Event oluşmu görülen bu retina noktalarının birbirine komşu olması gerekmez.
Şekil 3’te 1 ile gösterilen yerde etrafı kırmızı yuvarlak içine alınmış 6 retina noktasında event oluşumu gözleniyor. Bir sonraki testte 2 ile gösterilen yerde aynı 6 retina noktasında event oluşumunun devam ettiği ve hemen altında “Possible Progression” uyarısı gözleniyor.
Eğer event oluşumu aynı retina noktalarında üçüncü görme alanı testinde de gözlenirse bu durumda uyarı “Likely Progression” olarak değişir. Şekil 3’te 3 ile gösterilen yerde aynı 6 retina noktası son 3 görme alanı testinde event oluşumu gösterdiği için uyarı “Likely Progression” olarak değişmiştir.
Bu arada Şekil 3’te art arda yapılan görme alanı testlerinde event görülen retina noktaları sebat ettiği için içi boş üçgenlerin daha sonra içi yarı dolu ve sonra da içi tam dolu üçgenlere dönüştüğüne dikkat ediniz.
Şekil 3 – 3 veya daha fazla retina noktasında event oluşumu gözlenmekte (1). İkinci testte bu retina noktaları sebat ettiği için “Possible Progression” uyarısı çıkıyor (2). Üçüncü testte de bu retina noktaları sebat ettiği için “Likely Progression” uyarısı çıkıyor (3).
Bir Örnekle Event Analizinin Klinikte Kullanımı
30 yaşında erkek hastanın her iki gözde göz içi basıncı 2 yıl önce gittiği gözlük muayenesi esnasında tesadüfen yüksek bulunur. Yapılan gün içi ilaçsız ölçümlerde sağ ve sol gözde sırasıyla 8:30’da 30.1mmHg ve 36.5mmHg, 11:30’da 38.7mmHg ve 43.8mmHg, ve 36.5mmHg ve 39.7mmHg olarak ölçüldü. Biyomikroskopik muayenede Krukenber iği ve açıda 4(+) trabeküler pigmentasyon görüldüğü için pigmenter glokom tanısı kondu. Pakimetri sağda 550µm, solda 554µm olarak alındı. Fundus muayenesinde 0.9’un üzerinde c/d oranları gözlendi (Şekil 4). Her iki göze YAG iridotomi yapılarak prostaglandin analoğu, alfa agonist, ve Koenzim Q10 ve Vitamin E topikal ilaç başlandı.
Şekil 4 – Sağ ve sol gözün sinir lifi ve GCL+IPL analizleri. Her iki gözde de yoğun kayıp gözleniyor.
Takip edildiği 2 yıl boyunca tedavi altındaki göz tansiyonlarının 9-14mmHg aralığında değişti (Şekil 5).
Şekil 5 – Sağ ve sol gözün tansiyon çizelgesinde iki yıllık takipte tedavi altındaki göz içi basıncının 9-14mmHg arasında değiştiği gözleniyor.
Sağ gözden tüm takipler boyunca alınan tüm testlere baktığımızda ilginç bir durumla karşı karşıya olduğumuzu görüyoruz. Testlerde zaman zaman “Possible Progression”, zaman zaman da “Likely Progression” uyarısı görülüyor (Şekil 6). 13 Mart 2015’te “Possible Progression”, 5 Haziran 2015’te “Likely Progression”, 29 Haziran 2015’te “Likely Progression” şeklinde event oluşumları görülen görme alanlarında Eylül-Aralık 2015 arası event oluşumuna dair bir uyarı bulunmamaktadır. Bu pigmenter glokomun tedavisi sırasında event analizi yaparken aslında şahit olduğumuz şudur: tedaviye başlandığında hasar oluşumu devam ettiği için ilk birkaç ay hastalık ilerlemiş ve buna bağlı görme alanında uyarılar çıkmıştır; ancak basıncın normal seviyelere gelmesi ile hasar durmuş ve işlevde geri dönüş olmuştur. Bu geri dönüş te ilk görme alanları çekildiği zaman görülen event oluşumlarının daha sonraki görme alanlarında ortadan kalkması ile kendini göstermektedir.
Şekil 6 – Sağ gözden alınan Mart-Aralık 2015 arası görme alanlarında ilk aylarda belirgin event oluşumuna bağlı “Likely Progression” ve “Possible Progression” gibi uyarılar olmasına rağmen ilerleyen aylarda tedavinin de etkisiyle event oluşumları geri dönmüş ve uyarılar ortadan kalkmıştır.
Bu vakadan da görülebileceği gibi event oluşumları sadece bir görme alanındaki retina noktalarının kötüleşmesini takip etmek için değil, nadiren de olsa daha iyiye gitmeyi de takip etmede bize yardımcı olabilir.